شهاب‌الدین بسطامیبَسْطامی، شهاب‌الدین د ۸۲۳ق/۴۲۰م، معروف به شهاب‌الدین خیابانی، عالم و صوفی عصر تیموری در هرات است. ۱ - زندگیتاریخ و محل تولد او دانسته نیست. از شهرت بسطامی وی، چنین برمی‌آید که از اهالی بسطام بوده، یا مدتی در آن شهر زیسته، و یا به خاندانی بسطامی منسوب بوده است. بنابر گفته فصیح خوافی وفات او در اواخر سال ۲۳ق بوده، و در مقبره فخرالدین رازی در محله خیابان به خاک سپرده شده است. [۱]
فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، ج۱، ص۴۴، به کوشش محمود فرخ، مشهد، ۳۳۹ش.
[۲]
فکری سلجوقی، خیابان، ج۱، ص۵، کابل، ۳۴۳ش.
ولی واعظ درگذشت او را در ۰۷ق نوشته است. [۳]
واعظ، عبدالله، مقصد الاقبال سلطانیه، ج۱، ص ۰، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۳۵۱ش.
۲ - اساتیداو نخست به فراگیری علوم دینی پرداخت و نزد استادانی چون قطب‌الدین یحیی جامی ، قوام‌الدین بسطامی و جلال‌الدین کرمانی حدیث و فقه آموخت، سپس به زهد گرایید و در سلک صوفیان درآمد و در این مقام آوازه‌ای بلند یافت. ۳ - مریدانشهرت و منزلت او مریدان بسیاری را به سویش کشانید و حتی اعتماد و احترام کسانی چون امیرتیمور را به وی جلب کرد، تا آن‌جا که گویند: امیر تیمور شفاعت او را در حق مردم هرات پذیرفت و ایشان را به وی بخشید. [۴]
واعظ، عبدالله، مقصد الاقبال سلطانیه، ج۱، ص۹ -۰، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۳۵۱ش.
۴ - خانقاههادو خانقاه برای مریدان‌ِ شیخ ساخته شد که یکی از آن‌ها به دستور ملک معزالدین حسین کرت در محله خیابان هرات، و دیگری به دستور همسر میرانشاه در محله بازار خوش آن شهر بنا گردید. [۵]
واعظ، عبدالله، مقصد الاقبال سلطانیه، ج۱، ص۰، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۳۵۱ش.
[۶]
خواندمیر، غیاث‌الدین، مآثر الملوک، ج۱، ص۹۲، به کوشش هاشم محدث، تهران، ۳۷۲ش.
گفته می‌شود که بسطامی خود هرگز در این خانقاه‌ها قدم نمی‌گذاشت و حتی در مدارسی که برخی از بزرگان برای وی ساخته بودند، درس نمی‌گفت. [۷]
واعظ، عبدالله، مقصد الاقبال سلطانیه، ج۱، ص۰، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۳۵۱ش.
۵ - آثارگویا وی آثاری نیز در علوم ظاهر و باطن داشته که بر جای نمانده است. [۸]
واعظ، عبدالله، مقصد الاقبال سلطانیه، ج۱، ص۹، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۳۵۱ش.
۶ - فهرست منابع(۱) خواندمیر، غیاث‌الدین، مآثر الملوک، به کوشش هاشم محدث، تهران، ۳۷۲ش. (۲) فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، به کوشش محمود فرخ، مشهد، ۳۳۹ش. (۳) فکری سلجوقی، خیابان، کابل، ۳۴۳ش. (۴) واعظ، عبدالله، مقصد الاقبال سلطانیه، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، ۳۵۱ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بسطمی، شهاب‌الدین»، ج۱۲، ص۴۸۷۲. |